Als verwerkers van wild zijn wij altijd gefascineerd geweest door de rijke symboliek en rituelen die rond de jacht in Nederland zijn ontstaan. Hoewel ons land vanouds weinig “cultuureigen” jacht tradities kent, zijn er via de adel en invloeden uit Engeland en Duitsland veel rituelen ingeburgerd die tot op de dag van vandaag bestaan. In dit artikel gaan we je wat vertellen over de jacht in Nederland.
Adel en koningshuis: de elite jaagt
De jacht was eeuwenlang alleen iets voor de adelen en de elites. In de middeleeuwen was jagen een zichtbaar symbool van dynastiek prestige en militaire macht. De jacht met jachthonden (parforcejacht) en de drijfjacht te paard, maar ook de valkenjacht, waren jarenlang gebruikelijk in de koninkrijken in Europa (maar ook over de wereld). Verschillende rituelen zoals het eren van de honden en vogels, en het uitdelen van de buit, bestaan vandaag de dag nog steeds.
Later, via huwelijken met het Britse koningshuis – vooral onder stadhouder Willem III – kwamen Engelse tradities in Nederland. De Bentincks op landgoed Middachten introduceerden foxhounds en het Britse rode jachtuniform in Nederland. Henry Graf van Bentinck in de 1870s stuwde deze trend met grote passie: “hij bemoeide zich veelvuldig met de jacht op landgoed Middachten en zette zich in voor de import van Engelse jachtgebruiken” in het Koninkrijk der Nederlanden.
In de vroege twintigste eeuw kwam de invloed van Prins Hendrik steeds sterker, met Duitse weidelijkheidsprincipes als leidraad. Hij liet wildsoorten opnieuw uitzetten op de Veluwe – zoals wilde zwijnen – en organiseerde omvangrijke drijfjachten. Daarmee kreeg de jacht een meer ecologisch en symbolisch doel: natuurbesef én entertainment voor de elite tegelijk.
Tradities van de jacht in Nederland op een rij
Jacht traditie: De klank van de jachthoorn
Allereerst is daar de jachthoorn. De zachte roep, het signaal in het veld, verwijst naar rituelen als curée en halali – begrippen met Franse en Duitse oorsprong, maar stevig verankerd in onze jachttradities. De moderne Nederlandse jachthoorncultuur vindt zijn wortels in de invloed van prins Hendrik, die de Duitse hoorn introduceerde, waarmee de Franse ‘trompe de chasse’ grotendeels werd vervangen.
Tijdens jachtdagen in bosrijke landgoederen klinkt het signaal altijd weer – om te starten, de gang te markeren en de jacht te sluiten. Het is een fascinatie: een ontzagwekkende wandelende echo van adel, sport en natuurbesef. Zo heeft iedere jachthoorn zijn eigen klank die de tonen van de natuur en van het grof wild symboliseren.
Jacht traditie: ‘Dood drinken’ en het delen van de buit
Een andere traditie is het “dood drinken” – het moment waarop de jacht wordt afgesloten en glaasjes worden geheven op het gevallen wild. Zo is Jagermeister een veel gedronken jagersdrank. Wij sluiten hier altijd onze workshop wild mee af.
Hierbij wordt ook curée, de ceremonie rond het verdelen van de buit, uitgevoerd: tijdens het uitdelen van het wild zijn vaste regels van eer en respect van kracht.
Jacht traditie: De laatste beet
Een van de meest symbolische tradities binnen de jacht is de laatste beet. Dit ritueel vindt plaats direct nadat een stuk wild is gestrekt (geschoten). De jager plaatst een takje – meestal van eik, den of spar – in de bek van het dier. Dit gebaar staat symbool voor respect en dankbaarheid: de jager eert het leven van het dier en de jacht als eeuwenoud gebruik.
Bij grote jachten worden deze momenten vaak omlijst door de jachthoornsignalen. Ook is het verboden om over het dier heen te stappen. Hiermee belemmer je niet de gang van de ziel naar het hiernamaals.
Een jager zou zeggen: “Het gaat niet om het schot, maar om het besef dat je deel uitmaakt van een groter geheel: de natuur, de traditie, de verantwoordelijkheid die daarbij hoort.”
De laatste beet is daarmee niet slechts een handeling, maar een kleine ceremonie die verbondenheid uitdrukt – met het wild, de medejagers en het landschap waarin de jacht plaatsvond.
Jacht traditie: Weidmansheil: de groet van jagers
Geen jachtdag zonder weidmansheil. Deze traditionele groet – “weidmansheil!” – betekent zoveel als gunstige jacht. Het gebruik van deze groet verbindt jagers onderling, in een langdurige traditie van eer, kameraadschap en respect voor het wild. Goed klaarmaken van wild is hier een onderdeel van: bekijk hier verschillende recepten.
Staatsbosbeheer en de rol in moderne jacht
In de hedendaagse jacht speelt Staatsbosbeheer een belangrijke rol, vooral omdat zij gronden beheren waarop ook jacht plaatsvindt. Staatsbosbeheer werd opgericht op 21 juli 1899 om stuifzanden vast te leggen en bosbouw te stimuleren. Sinds 1998 is het met wettelijke taken als “Beschermen, Beleven, Benutten” een zelfstandige organisatie met circa 265.000 hectare in beheer. In sommige gebieden – zoals de Oostvaardersplassen – heeft Staatsbosbeheer wildbeheer en soms zelfs afschot van grazers georganiseerd. Hoewel dat juridische en ethische discussie oproept, toont het wel hoe jacht en beheer in Nederland verweven zijn met natuurbeleid.
WBE’s: het fundament van lokaal beheer
Misschien het meest concrete aspect van moderne jacht in Nederland schuilt bij de Wildbeheereenheden (WBE’s). In totaal zijn er circa 285 WBE’s die bijna 2,5 miljoen hectare beheren, ongeveer 90 % van het landoppervlak. Zij zijn drijvend in jacht en beheer: van biotoopverbetering tot schadebestrijding en tellingen. Een WBE organiseert faunatellingen, onderhoudt wildakkers, praat met boeren, gemeenten en bosbeheer – een prachtig voorbeeld van jacht als maatschappelijke dienst.
Door deze structuur is jacht niet enkel ritueel of voor de elite, maar ingebed in ecologisch beleid, biodiversiteit en samenwerking met terreinbeheerders – waaronder Staatsbosbeheer.
Conclusie: traditie, ritueel en elitair erfgoed
De jacht in Nederland is een mengvorm van Europese tradities, middeleeuwse adel, en hedendaags beheer. De rituelen: jachthoorn, weidmansheil, curée, dood drinken – dragen een symboliek over respect, sportiviteit en samenhorigheid. Landgoederen getuigen van de adel die waarde hechtte aan jacht als statussymbool. En in de moderne tijd verenigen WBE’s jagers, boeren en terreinbeheerders in duurzaam en maatschappelijk verantwoord wildbeheer.
Wij als De Wildbroeders zijn zowel kritisch als trots op de jacht in Nederland. Zo zijn wij als Nederland uniek in een klein en dichtbevolkt ervoor zorgen dat dit soort tradities blijven bestaan. En dat ze in de jaren onderdeel zijn geworden van biodiversiteit, ecologisch beleid en respect voor de natuur.
Bronvermeldingen
- Bewust Jager – rituelen, jachtcultuur, curée, jachthoorn: https://bewustjager.nl
- NPO Kennis – Koningshuis en drijfjachttradities: https://npokennis.nl
- De Moderne Tijd – cultuurgeschiedenis, Bentincks en Engelse invloeden: https://demodernetijd.nl
- Jagersvereniging – WBE’s en lokale jachtstructuur: https://www.jagersvereniging.nl/wbe/
- Staatsbosbeheer – organisatie, beheer en jacht: https://www.staatsbosbeheer.nl
